بەهارەسایدی: میراتی ماتیو ڤاسەر لە پۆکیپسی

بەهارەساید (Springside) موڵکی ماتیو ڤاسەر (Matthew Vassar) بوو لە پۆکیپسی (Poughkeepsie) لە نیویۆرک (New York)، ئەمریکا (United States). دەکەوێتە سەر شەقامی ئەکادیمی (Academy Street) نزیک لە (US 9). نەخشەی ورد بۆ دیمەنێک، ڤێلایەک و کۆمەڵگایەکی بینای کێڵگە لەلایەن ئەندریو جاکسۆن داونینگ (Andrew Jackson Downing) دیزاین کرابوون بە هاوکاری کالڤەرت ڤۆکس (Calvert Vaux) پێش مردنی یەکەمیان. ڕازاندنەوەی دیمەنەکە تەواو بوو وەک تەواوترین دیمەنی مانەوەی داونینگ (Downing) ماوەتەوە، بەڵام تەنها چەند بینایەک لەو بینایانەی کە پلانی بۆ دانابوو دروست کران؛ زۆربەیان بەهۆی ئاگرکەوتنەوە و شکستی پێکهاتەیی لەناو چوون. کۆتێجێک کە ڤاسەر (Vassar) لێی دەژیا لە ناوەڕاستی ١٩٧٠کاندا هەڵوەشایەوە و لابرا. ڕووەکەی لە مۆزەخانەی ویلایەتی نیویۆرک (New York State Museum) نمایش کراوە.

دیمەنی داونینگ (Downing)، بە شێوازی باخچەکاری ئینگلیزی، بەهۆی دژایەتی پارێزەرانی ناوچەییەوە، چەندین هەوڵی جدی بۆ گەشەپێدانی موڵکەکە لە نیوەی سەدەی ڕابردوودا ڕزگاری بووە. وەک میراتی ماتیو ڤاسەر (Matthew Vassar Estate) لە تۆماری نیشتمانی شوێنە مێژووییەکاندا تۆمارکرا، هەروەها لە ساڵی ١٩٦٩دا وەک شوێنێکی مێژوویی نیشتمانی ڕاگەیەندرا، بەڵام موڵکەکە بۆ ماوەی نزیکەی دوو دەیە بە شێوەیەکی هەمیشەیی پارێزراو نەبوو، کاتێک کە داوایەکی یاسایی بە گواستنەوەی زەوییەکە بۆ خاوەنە نوێیەکانی ئێستای، ڕێکخراوی پاراستنی دیمەنی بەهارەساید (Springside Landscape Restoration) چارەسەر کرا.

مێژوو

گەشەپێدانی بەهارەساید (Springside) زۆربەی دوو ساڵی کۆتایی ژیانی داونینگ (Downing) و ساڵانی کۆتایی ژیانی ڤاسەری (Vassar) گرتەوە. موڵکە ناتەواوەکە بۆ ماوەی سەدەیەک لەلایەن چەند خێزانێکی ترەوە پارێزگاری لێکرا و گەشەی پێدرا. نەوەکانیان زیاتر ئامادە بوون زەوییەکە بۆ گەشەپێدان لە ساڵانی دواتردا بفرۆشن، کە ئەمەش بە نۆرەی خۆی بووە هۆی هەوڵەکان بۆ پاراستن و چاککردنەوەی.

پلاندانان و گەشەپێدان لەژێر سەرپەرشتی ڤاسەر

موڵکی بەهارەساید (Springside) “کێڵگەی ئالن” (Allen farm) بوو، سەرەتا کێڵگەیەکی خێزانی بوو، پاشان کێڵگەیەکی ڕازاوە بە نزیکەی ٤٥ دۆنم (١٨ هێکتار)، دوو ئەوەندەی قەبارەی ئێستای. ناوەکەی لە کانیاوێکەوە وەرگرتووە لەسەر موڵکەکە. لە ساڵی ١٨٤٨دا وەک شوێنێک بۆ گۆڕستان لەلایەن گوندی ئەوکاتەی پۆکیپسی (Poughkeepsie) لەبەرچاو گیرا. ڤاسەر (Vassar)، کە ئەندامی ئەنجومەنی گوند و دامەزرێنەری کۆلێژی نزیک بوو کە ناوەکەی هەڵگرتووە، موڵکەکەی لە خاوەنە کۆتاییەکەی جۆرج بلوم ئێڤێرتسن (George Bloom Evertson) بە ٨ هەزار دۆلار کڕی، بە نیازی ئەوەی ئابوونەی پارچە زەوی داهاتووی گۆڕستانەکە بە وەبەرهێنەرانی ناوخۆیی بفرۆشێت، کە ئەوکات ڕەوشتێکی باو بوو. بەڵام خواستی کەم بوو. ئەو پلانی دابوو موڵکەکە وەک موڵکێکی تایبەتی هاوینە خۆی گەشە پێبدات ئەگەر پلانی گۆڕستانەکە سەرکەوتوو نەبوو، بۆیە گرێبەستی لەگەڵ داونینگ (Downing) کرد، کە لە خوار ڕووبارەکە لە نیوبۆرگ (Newburgh) دەژیا، بۆ دەستکردن بە پلاندانان بۆ دیمەنی سروشتی موڵکەکە.

لە ساڵی ١٨٥١دا، داونینگ (Downing)، بە هاوکاری لەگەڵ هاوکارەکەی کالڤەرت ڤۆکس (Calvert Vaux) و ڤاسەر (Vassar)، نەخشەی وردی دیمەنی سروشتی ئامادە کرد. ساڵی دواتر، شاری پۆکیپسی (Poughkeepsie) شوێنێکی تری بۆ گۆڕستان هەڵبژارد، ئەمەش کۆتایی بەو ئەگەرە هێنا. مردنی داونینگ (Downing) لە تەقینەوەی بۆیلەری کەشتییەکی هەڵمی لە ساڵی دواتردا گەشەپێدانی ڕانەگرت، چونکە ڤاسەر (Vassar) و ڤۆکس (Vaux) بە هەمان ڕێڕەوی داونینگ (Downing) بەردەوام بوون. لانیکەم دوو لەو بینایانەی کە داونینگ (Downing) پلانی بۆ دانابوو، کە بارنێک و کۆتێجی باخەوانێک بوون، دروست کران، و لە کۆتاییدا ١٠٠ هەزار دۆلاری لە گەشەپێدانی شوێنەکەدا وەبەرهێنا. ئەو ڤێلایەی کە دیزاینیان کردبوو بۆ ئەوەی ببێتە خانووی سەرەکی موڵکەکە، کە کارێکی نیمچە جاکۆبیتان بوو، وازی لێهێنرا (سەرەڕای ئەوەی کە وێنەی هونەرمەندەکان ماونەتەوە)، چونکە ڤاسەر (Vassar) کۆتێجەکەی وەک شوێنی نیشتەجێبوون پێ باشتر بوو.

لەگەڵ بەردەوام بوونی گەشەکردن و پێشکەوتنی بەهارەساید (Springside)، ڤاسەر (Vassar) بەردەوام زەوییەکانی بۆ خەڵک دەکردەوە تاوەکو لە ساڵی ١٨٦٧دا بە تەواوی خانەنشین بوو، ساڵێک پێش مردنی. بوو بە شوێنێکی بەناوبانگ بۆ سەردان و ئیلهامی بەخشیوە بە هۆنراوە و گۆرانییەکان. یەکێک لە سەردانکەران، ڕەسڵ کۆمستۆک (Russell Comstock)، نووسیویەتی:

دوای ڤاسەر

دوای مردنی ڤاسەر (Vassar)، زەوییەکان دابەشکران بەسەر چەند خێزانێکی تری ناوچەییدا، کە بەردەوام بوون لە کارکردن لەسەر دیمەنەکە. دادوەر هۆمەر نیلسۆن (Homer Nelson)، وەزیری دەوڵەتی نیویۆرک (New York)، نیوەی باشووری موڵکەکەی کڕی و ناوی نا گردەکانی هادسۆن (Hudson Knolls). ئەو لە شوێنێکی تر دەژیا لەکاتێکدا خانەیەک بۆ مانەوە لە شوێنەکەدا کاردەکات. نیوەی باکووری لەلایەن کارگەیەکی ناوخۆیی پێڵاو بەرهەمهێنەر جۆن وایتهاوس (John Whitehouse) کڕدرا، کە لەگەڵ موڵکی هاوسێی خۆی لە ڕۆژئاوای شوێنەکەدا تێکەڵی کرد و ناوی بەهارەساید (Springside)ی هێشتەوە. لەسەر مردنی گواسترایەوە بۆ زاواکەی یوجین هاوێڵ (Eugene Howell)، کە دیمەنی سروشتیەکەی بە زیندوویی هێشتەوە، لە یەکێک لە خاڵەکاندا وەک یاریگای گۆڵف بەکاری دەهێنا، سەرەڕای شکستی کارگەی پێڵاو لە ساڵی ١٨٩١.

لە ساڵی ١٩٠١دا، موڵکەکە لەژێر خاوەندارێتی ویلیام نیلسۆن جونیەر (William Nelson Jr.) (١٨٢٩ – ١٩٠٥) یەکخرایەوە، کە پێشتر نیوەی باشووری کڕیبوو کاتێک دادوەر نیلسۆن (Nelson) (کە پەیوەندی بەوەوە نەبوو) لە ساڵی ١٨٨١ کۆچی دوایی کرد، نیوەکەی هاوێڵی (Howells) کڕی دوای مایەپووچبوونی میراتگری پێڵاوەکە. نیلسۆن (Nelson)، کە بۆ نیوەی دووەمی سەدەی ١٨٠٠، کۆمپانیای گواستنەوەی ڕێد بۆڵ لاین (Red Ball Line)ی بەڕێوەدەبرد کە لەلایەن باوکیەوە، ویلیام نیلسۆن سینیەر (William Nelson Sr.) لە ساڵانی ١٨٢٠دا دامەزرابوو، لە خانووەکەی پێشووی مانەوە لەگەڵ خێزانەکەیدا دەژیا. ئەو بە میرات بۆ ژنەکەی ماری کریستیانا نیلسۆن (Marie Christiana Nelson) (١٨٦٠ – ١٩٣٢) بەجێهێشت، و ئەویش بە نۆرەی خۆی گواستییەوە بۆ منداڵەکانیان، جێراڵد (Gerald)، جێراڵدین (Geraldine) و گێرتڕود (Gertrude).

دوو کچ و کوڕەکە موڵکەکەیان لە خێزانەکەدا هێشتەوە دوای کۆچی دوایی ماری کریستیانا (Marie Christiana)، لەگەڵ ئەوەی کچەکان، جێراڵدین (Geraldine) و گێرتڕود (Gertrude)، زۆربەی ژیانیان لەوێ بەسەر برد. گێرتڕود نیلسۆن فیتزپاتریک (Gertrude Nelson Fitzpatrick) و هاوسەرەکەی لە کۆتێجەکەدا دەژیان، لەکاتێکدا خوشکەکەی جێراڵدین ئاکەر (Geraldine Acker) و هاوسەرەکەی ئێڕنێست ئاڕ. ئاکەر (Earnest R. Acker) لە ساڵی ١٩٢٩دا خانویەکیان بۆ خۆیان دروستکرد لەو شوێنەی کە داونینگ (Downing) نیازی هەبوو خانوی سەرەکی بەهارەساید (Springside)ی تێدا بێت، و ناوی خانووە نوێیەکەیان نا “بەهار گەیبڵز” (Spring Gables).

پاراستنی کۆتایی سەدەی ٢٠

تێکەڵەی خاوەندارێتی تایبەت و پشتگوێخستنی سوودمەند زۆربەی دیزاینە ڕەسەنەکەی داونینگ (Downing) و ڤاسەری (Vassar) بۆ ماوەی سەدەیەک پاراستبوو. ئەم دۆخە دەگۆڕێت لەگەڵ ئەوەی کە پۆکیپسی (Poughkeepsie) لە ساڵانی دوای جەنگی جیهانی دووەمدا گەشەسەندنێکی خێرای بەخۆیەوە بینی.

لە ساڵی ١٩٥٢دا فشاری گەشەپێدان دەستی پێکرد کاتێک ناوچەی قوتابخانەکانی شاری پۆکیپسی (Poughkeepsie) بەهارەساید (Springside)ی وەک شوێنێک بۆ قوتابخانەیەکی نوێی ئامادەیی لەبەرچاو گرت. لە ساڵانی ١٩٦٠دا، هەوڵەکانی پاراستنی مێژوویی دەستی پێکرد وەک وەڵامێک بۆ زیادبوونی گەشەپێدان لە ناوچەکەدا کە بووە هۆی ئەوەی موڵکەکە لە ساڵی ١٩٦٩دا وەک شوێنێکی مێژوویی نیشتمانی (NHL) ڕابگەیەنرێت. دەستنیشانکردنی (NHL) نەیتوانی کۆمەڵگای بارنەکە بپارێزێت لەوەی کە بە تەواوی بەهۆی ئاگرکەوتنەوە لەو مانگەدا لەناو ببرێت، و بیناکانی تر تووشی ڕزیوین و پشتگوێخستنی بەردەوام بوون. هەڕەشەکانی گەشەپێدان بەردەوام بوون کاتێک خاوەن زەوییەکە، گەشەپێدەر ڕۆبێرت ئەکەرمان (Robert Ackerman)، شارەکەی ڕازی کرد بۆ ئەوەی موڵکەکە بگۆڕێت بۆ ئەوەی زیاتر گونجاو بێت بۆ کۆمەڵگای شوقەکانی لۆکسی کە پلانی بۆ دانابوو بۆ دروستکردنی. ئەو بەڵێنی دا دەروازە و کۆتێجەکە بپارێزێت، بەڵام ڕازاندنەوەی دیمەنەکە بە شێوەیەکی بەرچاو دیزاینە ڕەسەنەکەی داونینگ (Downing)ی دەگۆڕی.

ڕووەکەی کۆتێجەکە بە فەرمانی ویلایەت گواسترایەوە بۆ کۆگایەکی ئەلبانی (Albany) بۆ پاراستنی لە ساڵی ١٩٧٦؛ چارەکە سەدەیەک دواتر لە مۆزەخانەی ویلایەت نمایش کرا. تەنها پاککردنەوەی بناغەکە لە شوێنەکەدا ماوەتەوە. لە ساڵی ١٩٨٢دا، کۆمەڵگایەکی شوقەی نزیک لە نزیکەوە پێشنیار کرا، و لەلایەن شارەکەوە پەسەند کرا، کە زۆربەی دیمەنە سروشتییەکەی ماوەی داونینگ (Downing)ی پاک دەکردەوە. داوایەکی یاسایی دوو ساڵ دواتر بە تۆمەتی ڕاگەیاندراوێکی کاریگەری ژینگەیی ناتەواو لە ساڵی ١٩٨٦دا چارەسەر کرا بە گەشەپێدانی بەشی کێڵگەی موڵکەکە، نزیک لە ڕێگای ٩ و ڕووبارەکە، لەکاتێکدا دیمەنی سروشتییەکەی ماوەی بەخشرا بە ڕێکخراوێکی قازانج نەویستی نوێ دامەزراو، ڕێکخراوی پاراستنی دیمەنی بەهارەساید (Springside Landscape Preservation)، کە بەردەوامە لە پاراستنی موڵکەکە. لە ساڵی ١٩٩٠دا نازناوی فەرمی زەوییەکەی وەرگرت.

ئەمڕۆ، تەنها دەروازەی نەخشاندنی گۆتیکی (Carpenter Gothic)، بینایەک کە لە نەخشە ڕەسەنەکاندا نەدۆزراوەتەوە، ماوەتەوە. بۆ ڕەنگە ڕەسەنەکانی خۆی چاککراوەتەوە و هێشتا وەک شوێنی نیشتەجێبوونی تایبەت بەکاردێت.

جوانی

داونینگ (Downing) بوو بە نووسەرێکی پڕفرۆش بە باسکردنی بیردۆزەکانی سەبارەت بە تێکەڵکردنی ئەوەی کە لە سروشت و هونەردا جوان بوو. بیناکانی بەهارەساید (Springside)، چ پلانیان بۆ دانرابوو یان دروست کرابوون، بە شێوەیەکی هۆشیارانە ڕووپۆشی تەختە و پەتای گوندستانیانەیان بەکارهێنا، کە بەهۆی هەندێک لە هەزاران دار کە لە دارستانەکانی نزیکەوە گوێزرابوونەوە، جەختیان لەسەر کرابوو. لەسەر زەوی، ڕێڕەوە چەماوەکان شوێن پێی کێڵگەی زەوییەکەیان کەوتبوون و دەگەیەنن بە دیمەنی جوان، هەندێکجار بە چاندنی دارسەوزەکان لە دەوروبەری دەرکەوتنی بەردەکان دروست دەبوون.

پەیکەری ڕازاندنەوە بینا و زەوییەکان یەکدەخەن، و داونینگ (Downing) سوودی لە دابینکردنی ئاوی سروشتی موڵکەکە وەرگرت بۆ دروستکردنی ڕووبار و فوارەکان. لە سەرچاوەی کانیاوەکە کە ناوەکەی بە موڵکەکە بەخشیبوو، دواتر لەلایەن ڤاسەرەوە (Vassar) ناوی لێنرا کانیاوی داربید (Willow Spring)، پەیکەرەیەکی سەگی دانا، کە لە دواییدا بە پەیکەرەیەکی کچی گەنج گۆڕدرا. حەوزیش دروستکرابوون، شێوە ناڕێک و سروشتییەکانیان بە دوورگەی هاوشێوەی خۆیان جەختیان لەسەر کرابوو. زۆربەی ئەو تایبەتمەندیانەی کە داونینگ (Downing) پێشەنگ بوو، دواتر لەلایەن ڤۆکس (Vaux) و هاوکارەکەی فریدێرک لاو ئۆڵمستێد (Frederick Law Olmsted) لە دیزاینەکانیاندا بۆ پارکە ناوەندییەکە و پارکە گەورەکانی تر لە شارەکانی ئەمریکادا دووبارە کرانەوە.

ئەمڕۆ، بە لەناوچوونی زۆربەی بیناکان لە شوێنەکەدا، دیمەنەکە هێشتا تا ڕادەیەکی زۆر ڕەنگدانەوەی پلانی ڕەسەنی داونینگ (Downing)ە. هەندێک ڕووەکی لاوەکی گەشەیان کردووە، بەڵام ڕێڕەوەکان چاککراونەتەوە و زۆربەی دارە ڕەسەنەکان ماونەتەوە.

هەروەها ببینە

• شێوازی باخچەی دیمەنی ئینگلیزی

سەرچاوەکان

بەستەرە دەرەکییەکان

• چاککردنەوەی شوێنی دیاریکراوی بەهارەساید (Springside)
• وێبسایتی نافەرمی بەهارەساید (Springside) لەلایەن خوێندکارێکی دەرچوو لە کۆلێژی شاری نیویۆرک (New York)
• بەهارەساید (Springside) لە ئینسایکلۆپیدیای کۆلێژی ڤاسەر (Vassar)

• شوێنە مێژووییە نیشتمانییەکان لە نیویۆرک (ویلایەت)
• باخچەکان لە نیویۆرک (ویلایەت)
• خانەکان لە تۆماری نیشتمانی شوێنە مێژووییەکان لە نیویۆرک (ویلایەت)
• پێداچوونەوەی بیناسازییەکانی ئەمریکی مێژوویی لە نیویۆرک (ویلایەت)
• مێژووی دیزاینی دیمەنی سروشتی ئەمریکا
• تۆماری نیشتمانی شوێنە مێژووییەکان لە پۆکیپسی (New York)
• خانەکان لە پۆکیپسی (New York)
• ڕێگای (U.S. Route 9)
• خانەکان لە ساڵی ١٨٥٠ تەواو بوون
• خانەکانی نەخشاندنی گۆتیکی (Carpenter Gothic) لە نیویۆرک (ویلایەت)
• بینا و پێکهاتەکان لە ئەمریکا کە بەهۆی ئاگرکەوتنەوە لەناو براون
• ئاگرکەوتنەوە لە نیویۆرک (ویلایەت)
• خانە سووتاوەکان لە ئەمریکا