دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن (UCLA Institute for Research on Labor and Employment – IRLE)

دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن (IRLE) یەکەیەکی لێکۆڵینەوەی نێوان-بوارە لەناو کۆلێژی نامەکان و زانستەکان، بەشی زانستە کۆمەڵایەتییەکان، تەرخان کراوە بۆ لێکۆڵینەوە، فێرکردن و گفتوگۆکردن لەسەر پرسەکانی کار و دامەزراندن. لە ساڵی 1945 دامەزراوە وەک دامەزراوەی پەیوەندییە پیشەسازییەکانی یو سی ئێڵ ئەی (UCLA Institute of Industrial Relations). یەکێکە لە دوو بەرنامەی لێکۆڵینەوە لە سیستەمی زانکۆی کالیفۆرنیا لەگەڵ دامەزراوەی یو سی بێرکلی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن (UC Berkeley Institute for Research on Labor and Employment). دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن لە چوار بەش پێکهاتووە: یەکەی ئەکادیمی دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن، ناوەندی کاری یو سی ئێڵ ئەی (UCLA Labor Center)، مێزی خڕی سەرچاوە مرۆییەکان (Human Resources Round Table)، و بەرنامەی سەلامەتی و تەندروستی پیشەیی کار.

مێژوو

زانکۆی کالیفۆرنیا لە سەرەتای ساڵانی 1920 ەوە بەشدار بووە لە پەروەردەی کرێکاران، کاتێک بەرنامەکەی لەناو فراوانکردنی زانکۆ پەیوەندی بە فیدراسیۆنی کاری کالیفۆرنیا (California Federation of Labor) و نووسینگەی پەروەردەی کرێکارانی ئەمریکا (Workers’ Education Bureau of America – WEB) هەبوو. لە ساڵی 1933 تا 1941، بەرنامەی پەروەردەی کرێکاران هاوکاری قوتابخانەیەکی هاوینەیی بۆ کرێکاران دەکرد کە بە شێوەی جۆراوجۆر بە قوتابخانەی هاوینەیی پیشەسازی ڕۆژئاوا و قوتابخانەی کاری کەناری هێمن ناسرابوو. بەرنامەی هاوشێوە لە زانکۆی ویسکۆنسین (University of Wisconsin) و لە بەرنامە سەربەخۆکان وەک کۆلێژی کاری برۆکوود (Brookwood Labor College) بوونیان هەبوو. لە ماوەی ساڵانی 1930دا، کەشوهەوای سیاسی کالیفۆرنیا زیاتر پێشکەوتوو بوو. لەکاتێکدا هەوڵەکانی ئەپتۆن سینکلێر (Upton Sinclair) بۆ پارێزگار و هەڵمەتی کۆتایی هێنان بە هەژاری لە کالیفۆرنیا لە کۆتاییدا سەرکەوتوو نەبوون، بەڵام زۆرێک لە لایەنگرانی دیموکراتی پێشکەوتوو توانیان کورسییەکانیان لە یاسادانانی کالیفۆرنیا بەدەستبهێنن. لە ساڵی 1939، لەژێر دەسەڵاتی پارێزگار کۆڵبێرت ئۆڵسن (Culbert Olson)، یاسادانەرانی دیموکرات پڕۆژە یاسای فراوانکردنی کاریان خستەڕوو کە 400,000 دۆلاریان (ڕێکخراوە بۆ 6.5 ملیۆن دۆلار لە دۆلاری 2012) لە بودجەی دوو ساڵەدا بۆ “بەرنامەیەکی سەرتاسەری ویلایەت بۆ پەروەردەی سەرکردەکانی کار و کرێکاران لە ڕێگەی فراوانکردنی زانکۆی کالیفۆرنیاوە” دابین دەکرد. بەڵام پڕۆژە یاساکە تێنەپەڕی.

لە ساڵی 1945دا، یاسادانانی کالیفۆرنیا دامەزراوەی پەیوەندییە پیشەسازییەکانی لە کەمپەکانی لۆس ئەنجلۆس و بێرکلی دروست کرد. کلارک کێر (Clark Kerr) و پۆل ئەی. دۆد (Paul A. Dodd) وەک یەکەم بەڕێوەبەری بەشەکانی یو سی بێرکلی و یو سی ئێڵ ئەی بە ڕێککەوت دەستنیشان کران. کێر دواتر بیرەوەری خۆی دەگێڕێتەوە و دیارە ئاگاداری هەوڵە پێشووەکان نەبووە، “ئێمە وەک یەکەم هەوڵی ئەم زانکۆ گەورەیە بۆ دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ سەندیکاکانی بازرگانی هاتینە ناوەوە. ئەمە ڕێگەی ئێرڵ وارن (Earl Warren) بوو بۆ ئەوەی بڵێت سەندیکاکان وەک بەشێکی گرنگی کۆمەڵگەی کالیفۆرنیا ناسێندران.” جیاواز لە بەرنامەی فراوانکردنی زانکۆ، دامەزراوەی پەیوەندییە پیشەسازییەکان لەژێر کۆنتڕۆڵی مامۆستایانی زانکۆدا بوو و زیاتر لەسەر لێکۆڵینەوە چڕی دەکردەوە نەک پەروەردەی گشتی. لە ساڵی 1964، زانکۆ ناوەندەکانی لێکۆڵینەوە و پەروەردەی کاری (یان ناوەندەکانی کار) لە یو سی ئێڵ ئەی و یو سی بێرکلی دروست کرد بۆ ئەوەی ڕاستەوخۆ خزمەت بە کاری ڕێکخراوەیی بکەن. بەڵام، گرنگی و پشتگیری بۆ توێژینەوەکانی کار لە ماوەی ساڵانی هەشتاکاندا بەهۆی دابەزینی کاریگەری سەندیکاکانی بازرگانی دەستی بە کەمبوون کرد. کەمکردنەوەی بودجە لە سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوودا زیاتر لە 50٪ی بودجەی دامەزراوەی پەیوەندییە پیشەسازییەکانی نەهێشت، و لە کۆتایی ئەو دەیەیەدا، بودجەی دامەزراوەی پەیوەندییە پیشەسازییەکانی یو سی ئێڵ ئەی تەنها نیوەی بودجەی بێرکلی بوو. سەرلەنوێ زیندووبوونەوەی گرنگی ئەکادیمی بۆ پرسەکانی کار، سەرکردایەتی نوێ لە AFL–CIO، و بەدەستهێنانی پارتی دیموکرات لە یاسادانانی ویلایەتەکە بووە هۆی سەرلەنوێ دابینکردنی بودجەی ویلایەتەکە، و دامەزراوەکانی بێرکلی و یو سی ئێڵ ئەی ناویان گۆڕدرا بۆ دامەزراوەکانی کار و دامەزراندن (ILE).

لە کانوونی یەکەمی 2003، پارێزگار ئارنۆڵد شوارزنگەر (Arnold Schwarzenegger) دۆخێکی دارایی لەناکاو ڕاگەیاند و داوای کەمکردنەوەی بودجەی 150 ملیۆن دۆلاری کرد. لە ساڵی 2000 تا 2003، بودجەی دامەزراوەکانی کار و دامەزراندن بە ڕێژەی 33٪ کەمکرایەوە. لە سەرەتای ساڵی 2004، بەدوای دەربڕینی پشتگیری گشتی بۆ دامەزراوەکانی کار و دامەزراندن، زانکۆی کالیفۆرنیا ڕاستەوخۆ زۆربەی مووچەی کارمەندانی تا حوزەیرانی 2004 دابین کرد. لە ساڵی 2005، پارێزگار شوارزنگەر بە بەکارهێنانی ڤیتۆی هێڵ-ئایتم ڕەتیکردەوە کە سندوقێکی 3.8 ملیۆن دۆلاری بۆ لێکۆڵینەوەی کار لە زانکۆی کالیفۆرنیا دابین بکرێت. هەندێک گرووپی کۆنزەرڤاتڤ، لەنێویاندا ڕێکخراوی بازرگانی دژە-سەندیکای پەیوەندیدار بە بیناسازان و کۆنتڕۆڵکەران، ڕەخنەی خۆیان بۆ بەرنامەکانی خوێندنی کار دەربڕی و ئاماژەیان بەوەدا کە نابێت سندوقەکانی گشتی داکۆکی لە هۆکارەکانی “لایەنگری کار” بکەن. سەندیکاکانی کار بەرگرییان لە بەرنامەکانی لێکۆڵینەوەی کار کرد و ئاماژەیان بە گرنگییان کرد لە تێگەیشتن و باشترکردنی ئەو پرسانەی کە کاریگەرییان لەسەر کرێکاران هەیە. دیموکراتەکان ڕەخنەیان لە پارێزگار شوارزنگەر گرت بەهۆی ئەوەی بەرنامەی کاری جیاکردووەتەوە، بەڵام بە گشتی یاسادانانی کالیفۆرنیا دەنگیاندا بۆ زیادکردنی بودجە بۆ سیستەمی زانکۆ. لە ساڵی 2004 و 2005 دەستپێکرد، دامەزراوەکانی کار و دامەزراندن سەرلەنوێ ڕێکخرانەوە بۆ ئەوەی پاراستنی بودجەی لێکۆڵینەوەی سەرتاسەری ویلایەتەکە لە هەموو کەمپەکانی یو سی لە ڕێگەی سندوقێکی نوێی پەروەردەی کار و لێکۆڵینەوەوە مسۆگەر بکرێت. چالاکییەکان لە دامەزراوەکانی یو سی ئێڵ ئەی و یو سی بێرکلی بەردەوام بوون، بەڵام هەردووکیان لە ساڵی 2007 ناوی خۆیان گۆڕی بۆ دامەزراوەی ئێستا بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن، هاوکات لەگەڵ دامەزراندنی بەرنامەی کاری میگێل کۆنترێراس (Miguel Contreras) کە پشتگیری لە بەرنامەکانی لێکۆڵینەوەی کاری سەرتاسەری یو سی دەکرد.

لە ساڵی 2008، پارێزگار شوارزنگەر بە بەکارهێنانی ڤیتۆی هێڵ-ئایتم 5.4 ملیۆن دۆلار بودجەی بەرنامەی کاری میگێل کۆنترێراسی نەهێشت. پارێزگار شوارزنگەر پێیوابوو کە کەمکردنەوەی بودجە پێویستە بۆ ئەوەی پارە بۆ ویلایەتەکە پاشەکەوت بکرێت، و ڤیتۆکە لێدوانێک نەبوو لەسەر بەهای بەرنامەکان. بەڵام، کریس تیلی (Chris Tilly)، بەڕێوەبەری دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن پێیوابوو کە پاشەکەوتکردنی 5.4 ملیۆن دۆلار لە بودجەی 3.3 ملیار دۆلاری یو سی بێبایەخە؛ کەمکردنەوەی تەواوی بودجە بارگرانی دەخاتە سەر مامۆستایان، کارمەندان و خوێندکاران کە زۆر کاریان کردووە بۆ ئەوەی بەرنامەی خوێندنی کاری یو سی گەشە بکات. دوای پشتگیری زیاتر لە 400 ئەندامی مامۆستایان و کارمەندانی ئەکادیمی یو سی، نووسینگەی سەرۆکی زانکۆی کالیفۆرنیا ڕازی بوو کە بەردەوام بێت لە دابینکردنی بودجە بۆ بەرنامەکە بۆ ساڵی دارایی.

دوای هەڵبژاردنی جێری براون (Jerry Brown) وەک پارێزگار، بودجەی دامەزراوەکانی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن گەڕێندرایەوە. دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن بەردەوامە لە پشتگیریکردنی بەرنامەکانی لە ڕێگەی هەوڵەکانی کۆکردنەوەی سندوقی دەرەکی لەگەڵ بودجەی کەمپ، ویلایەت و ئاستی فیدراڵی. لە ڕێگەی ئەم هەوڵانەوە، دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن بووەتە گەورەترین وەرگری گرێبەست و هاوکاری لە بەشی زانستە کۆمەڵایەتییەکانی یو سی ئێڵ ئەی. لە ساڵی 2022دا، یاسادانانی کالیفۆرنیا سندوقی نوێی تەرخان کرد بۆ زیادکردنی بەرنامەکانی لێکۆڵینەوە و پەروەردەی کاری ئێستای یو سی، و دامەزراندنی بەرنامەی نوێ لە شەش کەمپی دیکەی یو سی.

بەرنامەکان و لێکۆڵینەوە

بەرنامەکان

دامەزراوەکە بڕوانامەی لاوەکی لە توێژینەوەکانی کار و شوێنی کار پێشکەش دەکات. بڕوانامەی لاوەکی تاڕادەیەک کێبڕکێی هەیە و تەنها 100 خوێندکار ساڵانە ناونووس دەکەن. خوێندکاران دیدگا هاوچەرخ و مێژووییەکانی کار، بزووتنەوەکانی کار و سیاسەتە کۆمەڵایەتییەکان دەخوێنن. بڕوانامەی لاوەکی شوێنی پۆلی فێرکردنی نەریتی لەگەڵ شوێنی کار تێکەڵ دەکات بۆ ئەوەی ئەزموونێکی گشتگیر لە پرسەکانی کار بە خوێندکاران ببەخشێت.

دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن هەروەها سپۆنسەری بەرنامەی سەلامەتی و تەندروستی پیشەیی کار دەکات کە لەگەڵ کرێکاران، سەندیکاکان، ڕێکخراوە کۆمەڵایەتییەکان، و ئەکادیمی و پسپۆڕانی تەندروستی کاردەکات لە باشترکردنی نیگەرانییەکانی تەندروستی ژینگەیی. بەرنامەی سەلامەتی و تەندروستی پیشەیی کار ڕاهێنانی تەندروستی و سەلامەتی بە کرێکاران دەدات کە بەڕێوەبردنی پاشماوە مەترسیدارەکان دەکەن یان بەشداری دەکەن لە ئازادکردنی وەڵامدانەوەی فریاگوزاری بۆ مەترسییە ژینگەییەکان.

مێزی خڕی سەرچاوە مرۆییەکان بەشێکی لاوەکی دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندنە کە ئەکادیمییەکان و پسپۆڕانی سەرچاوە مرۆییەکان پێکەوە گرێدەدات بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئەو تەحەددایانەی کە ئەمڕۆ ڕووبەڕووی سەرچاوە مرۆییەکان دەبنەوە. مێزی خڕی سەرچاوە مرۆییەکان کە لە ساڵی 1986 دامەزراوە، پەیوەندی بە قوتابخانەی بەڕێوەبردنی ئەندەرسۆن، قوتابخانەی لوسکین بۆ کاروباری گشتی، و قوتابخانەی یاساوە هەیە.

ناوەندی کاری یو سی ئێڵ ئەی بەشێکی لاوەکی دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندنە کە سەرنج دەخاتە سەر جێبەجێکردنی لێکۆڵینەوە لەلایەن دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن بۆ داکۆکیکردن لە شوێنی کار و پەروەردە. ناوەندی کار میوانداری چەندین بەرنامە دەکات کە دەگاتە کەمینەکان بۆ چارەسەرکردنی پرسەکانی کۆچبەری، پەروەردە و دەرفەتە یەکسانەکان لە کاردا. ناوەندی کار ڕاستەوخۆ لەگەڵ سەندیکاکان کاردەکات بۆ ئەوەی یارمەتی بدات لە باشترکردنی دۆخ لە کاری کەم-مووچە و داکۆکی دەکات بۆ بەهێزکردنی ئەو یاسایانەی کە پارێزگاری لەو کرێکارانە دەکەن.

بڵاوکراوە سەرەکییەکان

لە ساڵانی پەنجاکانی سەدەی ڕابردووەوە تا ئەمڕۆش، دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن بەردەوامە لە لێکۆڵینەوە لە ڕۆڵی چاودێری تەندروستی و خۆشگوزەرانی لە شوێندا؛ لێکۆڵینەوەکانی تر بەڕێوەبردنی سەرچاوەکان و پەیوەندی نێوان خاوەنکاران و فەرمانبەرانی تاوتوێ کردووە. بڵاوکراوەکانی دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن لە ماوەی ساڵانی حەفتاکاندا سەرنجیان خستبووە سەر پەیوەندی نێوان کەرتی گشتی و پەیوەندییەکانی شوێنی کار؛ لەکاتێکدا کاری کەرتی تایبەت لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە بۆ گفتوگۆی بەکۆمەڵ دابین کرابوو، بەڵام کارەکانی حکومەت و کاری تری کەرتی گشتی هێشتا دەسەڵاتی سەندیکابوونیان نەبوو. دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن بەردەوام دەبێت لە لێکۆڵینەوەکانی لەسەر مافەکانی فەرمانبەرانی کەرتی گشتی تا کۆتایی هەشتاکان، بەهۆی شکستی کارەساتباری شکاندنی مانگرتنی ڕێکخراوی کۆنتڕۆڵکەرانی هاتوچۆی ئاسمانی پیشەیی (PATCO) لە ساڵی 1981. ئەمڕۆ، دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن دیاردەی جیهانگیری و کاریگەرییەکانی لەسەر شوێنی کار دەپشکنێت. لێکۆڵینەوەکان بۆ پەرەپێدانی سیاسەتە گشتییەکان سەرنج ناخاتە سەر ئاستی ناوخۆیی و نەتەوەیی؛ بەڵکوو سەیری ستراتیژییە جیهانییەکان دەکات بۆ باشترکردنی کاری کەم-مووچە و نائاسایی.

لێکۆڵینەوەکانی دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن سەرنج دەخاتە سەر ئاستی ناوخۆیی و جیهانی پرسەکانی کار. دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن زانایانی سەردانیکەر و خوێندکارانی دەرچوو قبووڵ دەکات کە تا ساڵێک لە نیشتەجێبووندا بەسەر ببەن بۆ کارکردن لەسەر لێکۆڵینەوە و بەشداری دەکەن لە زنجیرەی کاغەزەکانی کاری دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن. مامۆستایانی یو سی ئێڵ ئەی و لێکۆڵینەوەی خوێندکارانی دەرچوو لەسەر بابەتەکانی پەیوەست بە کار لە چەندین بواری ئەکادیمیدا. زنجیرەی کاغەزەکانی کار لە ئێستادا 71 بڵاوکراوەی تێدایە کە لە ساڵی 2006 تا 2014 بڵاوکراونەتەوە.

لە ساڵی 2001 تا 2004، دامەزراوەی پەیوەندییە پیشەسازییەکان کتێبی دۆخی کاری کالیفۆرنیای بڵاوکردەوە، کە پێشهاتە سەرەکییەکانی کاری کالیفۆرنیا دەپشکنێت. گۆڤارەکە مشتومڕ و لێکۆڵینەوە لەبارەی ئاڕاستەکانی دامەزراندن و هێزی کار لەخۆدەگرێت و وەک سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ ئەکادیمییەکان، سیاسەتدانەران، ڕێکخەرانی سەندیکا و خەڵک خزمەت دەکات.

لە ڕۆژی کاردا، دامەزراوەی یو سی ئێڵ ئەی بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن ساڵانە ڕاپۆرتی “دۆخی سەندیکاکان” بڵاودەکاتەوە. ئەم ڕاپۆرتە کورتەیەکی ئەندامێتی سەندیکا لە ناوچەی گەورەی لۆس ئەنجلۆس (Greater Los Angeles Area)، ناوچەی کەنداوی سان فرانسیسکۆ (San Francisco Bay Area)، کالیفۆرنیا و نەتەوەکە بە گشتی کۆدەکاتەوە. ڕاپۆرتەکە لەسەر بنەمای شیکارییەوەیە کە لە ڕاپرسی دانیشتووانی ئێستای ئەمریکا بۆ گرووپی سووڕانەوەی دەرچوون کراوە. کاریگەری سەندیکاکان لە بەرەنگاربوونەوەی نایەکسانی داهات و پرسەکانی تری کاردا شیدەکاتەوە؛ لە ساڵی 2014دا، ڕاپۆرتەکە کورتەی ئەوە دەخاتەڕوو “لە کاتێکدا سەندیکاکان دەتوانن کرێکارانی خاوەن پەروەردەی کەمتری لە نایەکسانی داهات بپارێزن، بەڵام کاریگەرییان کەمترە لە بەرەنگاربوونەوەی کێشەکانی تێچووی ژیان”.

هەروەها بڕوانە:

ناوەندی کاری یو سی ئێڵ ئەی

سەرچاوەکان

دامەزراوەی لێکۆڵینەوە لەسەر کار و دامەزراندن

دامەزراوەکانی ساڵی 1945 لە کالیفۆرنیا

زانکۆ و کۆلێژەکان لە ساڵی 1945 دامەزراون

دامەزراوەکانی لێکۆڵینەوەی یو سی ئێڵ ئەی