سیگانوس سوتۆر: ماسییەکی دڕکدار لە ئاوی ھیندی

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor)، کە بە ماسی دڕکداری پێڵاودروو، ماسی دڕکداری خاڵ سپی، یان ماسی دڕکداری خاڵ سپی ئەفریقیش ناسراوە، جۆرێکە لە ماسییە تیشکدارەکانی دەریایی، کە دەچێتە خانەی ماسییە دڕکدارەکان (Siganidae). لە کەناراوەکانی ئیندو-پاسیفیکدا دەژی. ئەم جۆرە ماسییە تایبەتە بە زەریای ھیندی، لە ئیندۆنیزیاوە تا کۆمۆرۆس. سیگانوس سوتۆر (S. sutor) یەکێکە لە ماسییە بازرگانییەکانی دەریایی، کە بە شێوەیەکی بەربڵاو لە تانزانیا و تەواوی کەناراوەکانی ڕۆژھەڵاتی ئەفریقا لە زەریای ھیندیدا ڕاو دەکرێت. سیگانوس سوتۆر (S. sutor) یەکێکە لە باوترین جۆرەکانی ماسی لە کەرتی ماسیگری دەریایی کینیا، و نزیکەی ٪٤٠ی ڕاوکردنی پیشەی دەستی پێکدەھێنێت. ئامێرە جۆراوجۆرەکانی ڕاوکردن بۆ ئامانجگرتنی سیگانیدەکان بەکاردەھێنرێن، بەڵام تەڵەکان زیاتر ھەڵبژێردراون. ھەروەھا یەکێکە لە ماسییەکانی کەناراوەکانی مانگڕۆڤ/گیا دەریایی. ئەم جۆرە ماسییە لە ناوچە کەناراوییەکاندا دەژی و دڕکەکانی ژەھراوین بۆ مرۆڤ.

تاکسۆنۆمی

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨٣٥دا بە شێوەیەکی فەرمی وەک ئەمفاکانتوس سوتۆر (Amphacanthus sutor) لەلایەن زانای بوومەلەرزەی فەرەنسی ئەخیل ڤالێنسین (Achilles Valenciennes) وەسف کرا، شوێنی نموونەیی وەک سیشێڵس (Seychelles) دیاریکرا. ناوە تایبەتییەکەی سوتۆر (sutor) بە واتای \”پێڵاودروو\” دێت، ئاماژەیە بۆ ناوی ناوخۆیی کە لە سیشێڵس (Seychelles) و مۆریشۆس (Mauritius) بەم جۆرە ماسییە دەدرێت کە کوردۆنیەرە (cordonnier)، کە بە واتای \”پێڵاودروو\” دێت، ناوێکە بۆ ماسییە دڕکدارەکان لە زمانەکانی کرێۆلی سیشێڵسی و کرێۆلی مۆریشۆسی. ڤالێنسین (Valenciennes) ڕوونی نەکردەوە، بەڵام وا بیر دەکرێتەوە کە ئاماژە بێت بۆ دڕکە تیژەکانی ئەم ماسییانە کە ڕەنگە بۆ کون کردنی پێست بەکارھاتبێت، وەک سۆزەنێک.

وەسف

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) زۆرترین تەمەنی تۆمارکراو ٣ ساڵە. ڕەنگەکانی ماسییەکە درێژ دەبنەوە بۆ باڵەکانی. لە کاتی ڕۆژدا، جەستەی سیگانوس سوتۆر (S. sutor) بە شێوەیەکی ئاسایی ڕەنگێکی زیوییە لەگەڵ خاڵی سپی. ھەندێک جار لەناو خاڵە سپییەکاندا خاڵی شین ھەیە. لە کاتی شەودا، ماسییەکە ڕەنگێکی سەوز یان خۆڵەمێشی تۆخ ھەیە. سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) توانای ھەیە دەستبەجێ لە نێوان ئەم دوو ڕەنگەدا بگۆڕێت. دڕکەکانی سیگانیدەکان (Siganids) باریک و تیژن و ژەھراوین. ڕژێنەکانی ژەھر لە دڕکەکاندا دەتوانن ئازارێکی زۆر دروست بکەن، بەڵام ئەگەری مردنی کەسێکی پێگەیشتووی تەندروست کەمە. سیگانوس سوتۆر (S. sutor) بە گشتی ١٣-١٤ دڕکی پشتی، ١٠ تیشکی نەرمی پشتی، ٧ دڕکی کۆم، ٩-١٠ تیشکی نەرمی کۆم و ٢٣ بڕبڕەی ھەیە. پەردەی درێژی کونەوانەی پێشەوە لەگەڵ گەورەبوونی ماسییەکە کورت دەبێتەوە.

دابەشبوون و شوێنی نیشتەجێبوون

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) لە ڕۆژئاوای زەریای ھیندی لە نزیک ڕۆژھەڵاتی ئەفریقا لە سۆماڵەوە تا ئەفریقای باشوور و دەوروبەری دوورگەکانی ماداگاسکار (Madagascar)، ڕی یونیۆن (Réunion)، مۆریس (Mauritius)، دوورگەکانی کۆمۆرۆس (Comoros Islands)، ڕۆدریگس (Rodrigues) و ھەروەھا لە کەنداوی عەدەن (Gulf of Aden) لە نزیک یەمەن (Yemen) دەدۆزرێتەوە. تۆمارەکان لە شوێنەکانی تر پێویستیان بە پشتڕاستکردنەوە ھەیە. لە قووڵایی نێوان ناوچە کەناراوییەکان و گاشە بەردە ناوەکییەکاندا دەدۆزرێتەوە. زۆر جار لەناو چیمەنی دەریاییدا تۆمار دەکرێت.

ڕەفتار

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) ڕەفتاری قوتابخانەی ڕۆژانە پیشان دەدات و لە شوێنە قووڵەکانی ئاودا خۆراک دەخوات. لە ناوچە کەناراوییەکاندا دەژین، بەتایبەتی لە چیمەنی دەریایی و گاشە بەردەکاندا (کاتێک گەورە دەبن). مەودای قووڵایی شوێنی ژیان لە ١م تا ٥٠ مەترە، بەڵام بە زۆری لە ١م تا ١٢ مەتر. کاتێک سیگانوس سوتۆر (S. sutor) ھەڕەشەی لێ دەکرێت، بۆ پاراستنی خۆی باڵی پشتی بەرز دەکاتەوە. ھەروەھا، سیگانوس سوتۆر (S. sutor) دەگەڕێتەوە بۆ ھەمان شوێنی کۆبوونەوەی گاشە بەردی کەناراوییەوە بۆ ئەوەی لە مانگە تەواوەکانی دواتردا ھێلکە بکات، زۆرترین مەودای کۆچکردن ٣.٣ کیلۆمەترە لە شوێنەکانی ڕاوکردنەوە نزیکتر لە کەنارەوە.

خۆراک و تایبەتمەندی خۆراک

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) ڕووەکخۆرە، کە بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر زیندەوەرە گەورەکانی دەریا دەژی. خۆراکی ڕۆژانەیە، بەڵام زۆرجار لە کاتی غەواس کردنی شەودا لە کەناراوەکانی تانزانیا (Tanzanian) لە دەریای کراوەدا دەبینرێت.

ژەھر و چارەسەر

ئەم جۆرە ماسییە ژەھر لە دڕکەکانی باڵەکانیدا بەرھەم دەھێنێت. لە توێژینەوەیەکدا لەسەر ژەھری جۆرێکی نزیکی، دۆزرایەوە کە ژەھری ماسییە دڕکدارەکان ھاوشێوەی ژەھری ماسییە بەردییەکانە. ئەگەر کەسێک بە دڕکەکانی سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) ژەھراوی بوو، چارەسەر ئەوەیە ئاوی گەرم بەکاربھێنرێت (ئەو ئاوەی کەسەکە بتوانێت بەرگەی بگرێت) بۆ ماوەی ٦٠ بۆ ٩٠ خولەک.

مشەخۆری

ئەگەری ھەیە سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) مشەخۆریی پەڕەکانی ھەبێت، وەک مۆنۆجینەکان (Psedohaliotrema sp., Tetrancistrum sigani and Microcotyle mouwoi)، کۆپۆدەکان (Hatschekia sp., Psedolepeophtheirus sp.) و لارڤای پرازینا (prazina) لە ئایزۆپۆدی گناتیا (Gnathia sp.). بە بەراورد بە نیوە پێگەیشتووەکان، سیگانیدە پێگەیشتووەکان بڕێکی زیاتری مشەخۆرییان دەبێت، و سیگانیدە بچووکەکان ھیچ مشەخۆرییەکی پەڕەکانیان نییە.

زۆربوون

دوو وەرزی ھێلکەکردن بۆ سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) بریتین لە کانوونی دووەم/شوبات و ئایار/حوزەیران. بوونی ئەم وەرزانە بە سێ فاکتەر دیاری دەکرێت: (١) گۆڕانکارییە کاتییەکان لە فاکتەری دۆخ و کێشی ڕێژەیی گونەکان، (٢) پێشکەوتنی لووتکەکانی قۆناغەکانی پێگەیشتن لەگەڵ بوونی وەرزی ماسییە بەفیڕۆچووەکان لە نموونەکاندا، و (٣) دەرکەوتنی وەرزی ماسییە بچووکەکان.

توێژینەوەی پەیوەندیدار

سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) و دوو جۆری تری ماسی (Lethrinus harak and Rastrelliger kanagurta) بەکارھێنراون بۆ لێکۆڵینەوە لە کۆبوونەوەی کانزاکانی قورس لە ماسییە دەریاییەکانی دارەسەلام (Dar es Salaam Tanzania). توێژەران مەترسییە ئەگەرییەکانی سەر تەندروستی مرۆڤیان ھەڵسەنگاندووە و گونجاوی باڵەکانی ماسییەکانیان وەک ئەندامێکی چاودێریکردنی نا وێرانکەر ھەڵسەنگاندووە. ئەنجامەکان ئەوەیان دەرخست کە باڵەکان وەک ئەندامی چاودێریکردنی نا وێرانکەر بۆ زۆربەی کانزاکان گونجاو نین. ئاستی وەرگرتنی کانزاکانی ئەلەمنیۆم (aluminum)، کادمیۆم (cadmium)، مس (copper)، ئاسن (iron)، قوڕقوشم (lead) و زینک (zinc) لە ماسولکەکانی سیگانوس سوتۆر (Siganus sutor) لە خوار ئاستی زۆری ڕێکخراوەکانی (FAO/WHO) بوو بۆ پیسکەرەکان و ژەھرەکان لە خۆراکدا بۆ بەکارھێنانی مرۆڤ.

ڕێساکانی بەڕێوەبردنی ئێستا

کۆمەڵەی پاراستنی کێوی، پەیمانگای کینیا (Kenya) بۆ توێژینەوەی دەریایی و ماسیگری و بەشی دەوڵەتی ماسیگری ھەوڵیان داوە بۆ ھەموارکردنی تەڵەی سەبەتە بە زیادکردنی بۆشاییەک بۆ ڕزگاربوون بۆ ئەوەی یارمەتی کەمکردنەوەی ڕاوکردنی زیادە بدەن، کە ڕێگە بە ماسییە بچووکەکان دەدات لە تەڵەکەوە بێنە دەرەوە.