مانای خەونەکان: چوار تیۆری دەربارەی لێکدانەوەی خەونەکان
خەونەکان دەکرێت نهێنی ئامێز، دڵخۆشکەر، یان تەنانەت ترسناکیش بن، بەڵام تێگەیشتن لە مانای خەونەکانمان دەتوانێت سەرسوڕهێنەر بێت. لە کاتێکدا بیردۆزی زۆر هەن بۆ ڕوونکردنەوەی هۆکاری بینینی خەون، هێشتا کەس بە تەواوی لە مەبەستی خەونەکان تێناگات، نەک هەر ئەوە بەڵکو چۆن مانای خەونەکان لێکدەدەینەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، دەروونناسان چەند بیردۆزێکیان پەرەپێداوە کە ڕەنگە ڕوونی بکەنەوە خەونەکان چی دەگەیەنن.
ئەمانەی خوارەوە چوار بیردۆزن کە دەتوانن یارمەتیت بدەن لە تێگەیشتن لەوەی خەونەکانت چی دەگەیەنن:
- خەونەکان وەک ڕێگایەک بەرەو مێشکی نائاگایی: ئەم بیردۆزە لەلایەن سیگمۆند فرۆید (Sigmund Freud)ەوە پەرەی پێدرا، و تیایدا دەڵێت خەونەکان ئاماژەن بۆ ئەو شتانەی کە خەڵکی ئارەزووی دەکەن.
- نموونە سەرەتاییەکان و نائاگایی بەکۆمەڵ: کارل یۆنگ (Carl Jung) باوەڕی وابوو کە خەونەکان ئارەزووە سەرکوتکراوەکان دەردەخەن، بەڵام ئاماژەی بەوەش کرد کە خەونەکان بەشە گەشەنەکردووەکانی مێشک دەگەڕێن.
- خەونەکان وەک پرۆسەی بیرکاری: کالڤین ئێس. ھۆڵ (Calvin S. Hall) بیردۆزی ئەوەی داناوە کە ئەو شتانەی خەڵکی لە ژیانی بەئاگایی خۆیاندا دەیکەن و بیر لێدەکەنەوە، لە خەونەکانیاندا دەیبینن.
- خەونەکان وەک ڕەنگدانەوەی ژیانی بەئاگایی: جی. ویلیام دۆمھۆف (G. William Domhoff)، کە لەگەڵ ھۆڵ کاری کردووە، ڕوونکردنەوەیەکی هاوشێوەی بۆ خەونەکان خستەڕوو.
فرۆید: خەونەکان وەک ڕێگایەک بەرەو مێشکی نائاگایی
لە کتێبەکەیدا بە ناوی “لێکدانەوەی خەونەکان (The Interpretation of Dreams)”، سیگمۆند فرۆید (Sigmund Freud) پێشنیاری کرد کە ناوەڕۆکی خەونەکان پەیوەندی بە بەدیهێنانی ئارەزووەوە هەیە.
خەونەکان ئارەزووەکانمانن
فرۆید (Freud) باوەڕی وابوو کە ناوەڕۆکی ئاشکرای خەونێک، یان وێنە و ڕووداوە ڕاستەقینەکان، بۆ شاردنەوەی ناوەڕۆکی نادیار، یان ئارەزووە نائاگاییەکانی خەونبینەکە بەکاردێن. بە واتایەکی تر، فرۆید (Freud) باوەڕی وابوو ناوەڕۆکی خەونەکانت ئەوە دەردەخات کە تۆ لە ژیاندا ئارەزووی چی دەکەیت.
کاری خەون
فرۆید (Freud) هەروەها چوار توخمیشی لەم پرۆسەیەدا وەسف کرد کە ئاماژەی پێدان بە “کاری خەون:”:
- چڕکردنەوە: چەندین بیرۆکە و چەمکی جیاواز لە خەونێکدا دەنوێنرێن. زانیارییەکان لە بیرۆکە یان وێنەیەکی تاکدا چڕ دەکرێنەوە.
- جێگۆڕکێ: ئەم توخمەی کاری خەون مانای سۆزداری ناوەڕۆکی نادیار دەشارێتەوە بە تێکەڵکردنی بەشە گرنگ و بێبایەخەکانی خەونەکە.
- هێماکاری: ئەم کردارە بیرۆکە سەرکوتکراوەکانی ناو خەونەکەش دەچەسپێنێت بە خستنەڕووی شتگەلێک کە مەبەستیان هێماکردنە بۆ ناوەڕۆکی نادیار.
- پێداچوونەوەی دووەمی: لەم قۆناغە کۆتاییەی پرۆسەی خەونبینیندا، فرۆید (Freud) پێشنیاری کردووە کە توخمە سەیرەکانی خەونەکە ڕێکدەخرێنەوە بۆ ئەوەی خەونەکە تێگەیشتوو بێت، بەمەش ناوەڕۆکی ئاشکرای خەونەکە دروست دەبێت.
یۆنگ: نموونە سەرەتاییەکان و نائاگایی بەکۆمەڵ
لە کاتێکدا کارل یۆنگ (Carl Jung) هەندێک خاڵی هاوبەشی لەگەڵ فرۆید (Freud) هەبوو، هەستی دەکرد کە خەونەکان زیاترن لە دەربڕینی ئارەزووە سەرکوتکراوەکان.
خەونەکان مێشکی گەشەنەکردووە دەگەڕێن
یۆنگ (Jung) پێشنیاری کرد کە خەونەکان هەردوو نائاگایی تاکەکەسی و بەکۆمەڵ دەردەخەن و باوەڕی وابوو کە خەونەکان قەرەبووی ئەو بەشانەی دەروون دەکەنەوە کە لە ژیانی بەئاگاییدا گەشەیان نەکردووە.
چوار نموونە سەرەتاییەکەی یۆنگ
یۆنگ (Jung) هەروەها پێشنیاری کرد کە نموونە سەرەتاییەکان وەکو ئەنیما، سێبەر، ئەنیموس و کەسایەتی زۆرجار وەکو شتگەلی هێمایی یان کەسایەتییەکان لە خەونەکاندا دەنوێنرێن.
ئەو باوەڕی وابوو کە ئەم هێمایانە نوێنەرایەتی ئەو هەڵوێستانە دەکەن کە لەلایەن مێشکی هۆشیارەوە سەرکوتکراون.
جیاواز لە فرۆید (Freud)، کە زۆرجار پێشنیاری دەکرد هێمای دیاریکراو بیرکردنەوەی نائاگایی دیاریکراو دەنوێنن، یۆنگ (Jung) باوەڕی وابوو کە خەونەکان دەتوانن زۆر تایبەت بن و لێکدانەوەی ئەم خەونانە زانیارییەکی زۆر دەربارەی خەونبینە تاکەکەسییەکە دەخوازێت.
نموونە سەرەتاییەکانی یۆنگ چین؟
هۆڵ: خەونەکان وەک پرۆسەی بیرکاری
کالڤین ئێس. ھۆڵ (Calvin S. Hall) بە شیکردنەوەی هەزاران ڕۆژژمێری خەونی بەشداربووان، بەدوای بابەت و شێوازەکاندا دەگەڕا، لە کۆتاییدا سیستەمێکی کۆدکردنی چەندایەتی دروست کرد کە ئەو شتانەی لە خەونەکانماندا هەن بۆ چەند پۆلێک دابەش دەکرد.
خەونەکان شێوازگەلێکیان تێدایە کە پەیوەندییان بە ژیانی بەئاگاییەوە هەیە
هۆڵ (Hall) پێشنیاری کرد کە خەونەکان بەشێکن لە پرۆسەی بیرکاری کە تیایدا خەونەکان وەکو “چەمک”ێک خزمەت دەکەن بۆ توخمەکانی ژیانی تایبەتی خۆمان.
بەپێی تیۆرییەکەی هۆڵ (Hall)، لێکدانەوەی خەونەکان پێویستی بە زانینی ئەم شتانەی خوارەوە هەیە:
- کردەوەکانی خەونبینەکە لەناو خەونەکەدا
- شتەکان و کەسایەتییەکانی ناو خەونەکە
- کارلێکەکان لە نێوان خەونبینەکە و کەسایەتییەکانی ناو خەونەکە
- شوێن، گواستنەوە و ئەنجامی خەونەکە
ئامانجی کۆتایی ئەم لێکدانەوەی خەونە تێگەیشتن نییە لە خەونەکە، بەڵکو تێگەیشتنە لە خەونبینەکە. توێژینەوەکانی هۆڵ (Hall) ئەوەیان دەرخستووە کە ئەو تایبەتمەندییانەی کە خەڵکی لە کاتی بەئاگاییدا نیشانی دەدەن هەمان ئەو تایبەتمەندییانەن کە لە خەونەکاندا دەریان دەبڕن.
دۆمھۆف: خەونەکان وەک ڕەنگدانەوەی ژیانی بەئاگایی
جی. ویلیام دۆمھۆف (G. William Domhoff) توێژەرێکی دیاری خەونەکانە کە لە زانکۆی میامی لەگەڵ کالڤین هۆڵ (Calvin Hall) خوێندوویەتی.
خەونەکان نوێنەرایەتی ژیانی ڕۆژانە دەکەن
لە توێژینەوە گەورەکاندا لەسەر ناوەڕۆکی خەونەکان، دۆمھۆف (Domhoff) بۆی دەرکەوتووە کە خەونەکان ڕەنگدانەوەی بیرکردنەوە و نیگەرانییەکانی ژیانی بەئاگایی خەونبینەکەن.
دۆمھۆف (Domhoff) مۆدێلێکی دەماریی-زانستی پێشنیار دەکات بۆ خەونەکان کە تیایدا پرۆسەی خەونبینین لە ئەنجامی پرۆسە دەمارییەکان و سیستەمێک لە پلانەکانەوە دێت. ئەو پێشنیاری دەکات کە ناوەڕۆکی خەون لە ئەنجامی ئەم پرۆسە زانستییانەوە دێت.
بڵاوکردنەوەی لێکدانەوەی خەون
لە ساڵانی حەفتاکانەوە، لێکدانەوەی خەون زیاتر باوی پەیدا کردووە. کتێبی ئان فارادای (Ann Faraday) لە ساڵی ١٩٧٤ بە ناوی “یاری خەون (The Dream Game)” تەکنیک و بیرۆکەکانی خستەڕوو کە هەرکەسێک دەتوانێت بۆ لێکدانەوەی خەونەکانی بەکاری بهێنێت.
ئەمڕۆ، بەکاربەران دەتوانن کتێبی جۆراوجۆر بکڕن کە فەرهەنگی خەونەکان، ڕێبەری هێماکان و ئامۆژگاری بۆ لێکدانەوە و تێگەیشتن لە خەونەکان پێشکەش دەکەن.
توێژەران کەیری مۆروێدج (Carey Morewedge) و مایکل نۆرتۆن (Michael Norton) خەونی زیاتر لە هەزار کەسیان لە ئەمریکا، هیندستان و کۆریای باشوور لێکۆڵیوەتەوە.
بۆیان دەرکەوتووە کە ژمارەیەکی کەمی خوێندکارانی زانکۆ کە بەشدارییان لە توێژینەوەکەدا کردووە باوەڕیان وابووە کە خەونەکانیان تەنها وەڵامی مێشکە بۆ وروژاندنی ڕێکەوتی. لەبری ئەوە، زۆربەیان باوەڕیان بە بیرۆکەکەی فرۆید (Freud) هەبووە کە خەونەکان ئارەزوو و پاڵنەرە نائاگاییەکان دەردەخەن.
ئەوەشی بۆیان دەرکەوتووە ئەوەیە کە ئەو کێش و گرنگییەی کە خەڵکی بە خەونەکانیان دەبەخشن زۆرتر پشت دەبەستێت بە لایەنگرییەکانیان. خەڵکی ئەگەری ئەوە زیاترە کە خەونی خراپیان بیر بمێنێت ئەگەر پەیوەندییان بەو کەسانەوە هەبێت کە حەزیان پێیان نییە. هەروەها ئەگەری ئەوە زیاترە کە خەونی ئەرێنی بە جدی وەربگرن ئەگەر پەیوەندییان بە هاوڕێیان یان خۆشەویستانەوە هەبێت.
بە واتایەکی تر، خەڵکی پاڵنەریان هەیە بۆ لێکدانەوەی خەونەکانیان بە شێوەیەک کە پشتگیری لەو باوەڕانەی ئێستایان بکات دەربارەی خۆیان، جیهان و ئەو کەسانەی دەوروبەریان.
توێژەران بۆیان دەرکەوتووە کە شتگەلێک وەکو لایەنگری پشتڕاستکردنەوە و لایەنگری خۆویستانە دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر چۆنیەتی وەڵامدانەوەی خەڵکی بۆ خەونەکانیان.
لەبەر ئەوەی خەڵکی زیاتر خەونەکانیان بە جدی وەردەگرن، توێژەران پێشنیاری دەکەن، کە دەتوانن ببنە پێشبینییەکی خۆبەدیهێنەر. ئەگەر خەون ببینیت کە لە تاقیکردنەوەیەکدا سەرکەوتوو نابیت، ڕەنگە پاڵنەرت کەمتر بێت بۆ خوێندن یان تەنانەت ئەوەندە سترێس بتباتەوە کە بە خراپی ئەنجام بدەیت.
ڕەنگە خەونەکان مانایان هەبێت یان نا، بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە کە لێکدانەوەی خەون بووەتە کارێکی خۆشی باو.
