کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) لە بەریتانیا

کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) گروپێکی ترۆتسکی بوو کە لە ساڵی ١٩٣٧ تا ١٩٤٤ لە بەریتانیا بوونی هەبوو.

دامەزراندن

کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) لە ساڵی ١٩٣٧ لەلایەن ئەندامانی گروپی تێکۆشەر (Militant Group) دامەزرا، ئەوان بەهۆی ئەو تۆمەتە هەڵانەی کە لەلایەن سەرکردایەتی ئەو گروپەوە خرایە پاڵیان کە ڕالف لی (Ralph Lee)، (ڕافایێل لیڤی (Raphael Levy) لەدایکبووی باشووری ئەفریقا)، ئەوکات ئەندامێکی نوێ بوو، کاریگەری خراپی هەبووە لەسەر مانگرتنێک و پارەی مانگرتنەکەی بەکارهێناوە بۆ ئەوەی بڕوات بۆ ئینگلتەرا.

جیابوونەوەکە نزیکەی سێیەکی ئەندامانی گروپی تێکۆشەر (Militant Group) و چوار لقی لەگەڵ خۆیدا برد، لەنێویاندا جۆک هاستۆن (Jock Haston) و تێد گرانت (Ted Grant). گروپەکە لە پارتی کرێکاران (Labour Party) مایەوە، لەوێ گۆڤاری ‘گەڕان بەدوای ڕووناکیدا’ (Searchlight) بڵاوکردەوە کە لەلایەن گێری هیڵی (Gerry Healy) دەستکاری دەکرا، کە لە ئەیلوولی ١٩٣٨دا بە گۆڤاری ‘لاوان بۆ سۆشیالیزم’ (Youth for Socialism) جێگەی گرتبووەوە، کە ئەویش لەلایەن خۆیەوە لە حوزەیرانی ١٩٤١دا ناوی گۆڕدرا بۆ ‘بانگەوازی سۆشیالیستی’ (Socialist Appeal) وەک ئەنجامێک لە گۆڕینی ئاراستەی کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) لە پارتی کرێکاران (Labour Party). گروپەکە هەروەها گۆڤارێکی تیۆری بەرهەم هێنا بە ناوی ‘هەواڵەکانی نێونەتەوەیی کرێکاران’ (Workers International News). کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) گەشەی کرد بەهۆی ئەوەی ئەندامی نوێی لە پارتی کرێکاران (Labour Party)، پارتی کۆمۆنیستی بەریتانیای مەزن (Communist Party of Great Britain)، پارتی سەربەخۆی کرێکاران (Independent Labour Party) و گروپی تێکۆشەر (Militant Group) وەردەگرت.

ئینتەرناسیۆنالی چوارەم (Fourth International) لە ساڵی ١٩٣٨ دامەزرا، کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) ڕەتیکردەوە تێکەڵ بە لقە فەرمییە نوێ دامەزراوە بەریتانییەکە ببێت، کە ئەویش خۆی بریتی بوو لە کۆبوونەوەی گروپی تێکۆشەر (Militant Group) و ئەوانی تر. ئەوان داوای ئەوەیان کرد یان ببنە لق یان ببنە لایەنگری ئینتەرناسیۆنالەکە، بەڵام ڕەتکرانەوە.

سەرهەڵدانی جەنگی جیهانی دووەم

بە پێچەوانەی کۆمەڵەی سۆشیالیستی شۆڕشگێڕ (Revolutionary Socialist League)، کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) بە ئاسانی سیاسەتی سەربازی پرۆلیتاری (Proletarian Military Policy) پەسەند کرد کە لەلایەن ترۆتسکی (Trotsky) لە نووسینەکانی کۆتاییدا داڕێژرابوو و لەلایەن جەیمس پی کانون (James P Cannon) و پارتی کرێکارانی سۆشیالیست (Socialist Workers Party) فراوانتر و پاڵپشتی کرا.

ئەوان هەڵمەتیان بۆ دروستکردنی میلیشیای کرێکاران لەجیاتی پاسەوانی نیشتمانی (Home Guard) و پەناگە قووڵەکانی هێرشی ئاسمانی بۆ کرێکاران دەکرد، و دوای ساڵی ١٩٤١ دژی هەڵوێستی جەنگخوازی و دژە مانگرتنی پارتی کۆمۆنیستی بەریتانیای مەزن (CPGB) وەستانەوە.

سیاسەتی سەربازی پرۆلیتاری

زۆرینەی کرێکارانی بەریتانی پاڵپشتی جەنگەکەیان دەکرد چونکە ترسێکی ڕاستەقینەیان لە داگیرکاری ئەڵمانیای نازی (Nazi Germany) هەبوو و ویستیان نازیەکان (Nazism) تێکبشکێنن. لە هەمان کاتدا، متمانە بە دەسەڵاتدارانی بەریتانی نەدەکرا کە جەنگێک بکەن کە بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە هیتلەر (Hitler) تێکبشکێنێت چونکە ئەوان پاڵپشتی هیتلەر (Hitler)یان کردبوو و یارمەتییان دابوو پێش جەنگەکە. تەنها چینی کرێکاران دەتوانن بە سەرکەوتوویی خەباتێکی ئاوا ئەنجام بدەن.

بۆیە، کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) کاری شۆڕشگێڕانەی لە هێزە چەکدارەکاندا ئەنجام دەدا لەسەر بنەمای سەربازگیری و هانی بۆ جەنگێکی شۆڕشگێڕانە دژی فاشیزم و بۆ سۆشیالیزم دەدا. ئەمە لە دروشمی “سەرەتا هیتلەر، پاشان چەرچیل” (First Hitler, then Churchill) ڕەنگی دایەوە.

دامەزراوە سەربازییەکان دەزگای کاروباری هەنووکەیی سوپایان (Army Bureau of Current Affairs) ڕێکخست، کە مەبەست لێی ئەوە بوو سەربازەکان لەبارەی ڕووداوەکانی ئێستا پەروەردە بکات. لەو شوێنانەی کە ئەندامانی کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) تێیدا بوون، کۆنتڕۆڵی پۆلەکانیان دەکرد و بەکاریاندەهێنان بۆ بڵاوکردنەوەی بیرۆکەی شۆڕشگێڕانە. لە حاڵەتی فرانک وارد (Frank Ward)، کاری شۆڕشگێڕانەی ئەوەندە سەرکەوتوو بوو کە سەربازەکان ناچار بوون “بە شێوەیەکی شەرەفمەندانە” لە هێزی ئاسمانی دەریبکەن و بینێرنەوە بۆ ماڵەوە بۆ ئەوەی ڕێگری بکەن لە ئەنجامدانی چالاکیی شۆڕشگێڕانە.

لە ڕووداوێکی هاوشێوەدا، پەرلەمانی هێزەکانی قاهیرە (Cairo Forces Parliament) داخرا بەهۆی زیادبوونی پشتگیری بۆ بیرۆکە شۆڕشگێڕانەییەکانی کە لەلایەن ئەندامانی کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) بڵاو دەکرایەوە. ئەوان هەڵبژێردران بۆ پۆستەکانی سەرۆک وەزیران و وەزیری ناوخۆ. کاری شۆڕشگێڕانەی ئەوان سەرکەوتوو بوو لە بەدەستهێنانی پشتگیری زۆر سەرباز، وەک ئەوەی تێد گرانت (Ted Grant) باسی لێوە دەکات، “لە ڕاپۆرتەکانی هاوڕێ سەربازەکانمانەوە، سەربازانی سوپای هەشتەم دەیانگوت کە دوای جەنگ ڕەتیدەکەنەوە چەک دابنێن، و بە چەکەکانیانەوە دەگەڕێنەوە بەریتانیا بۆ ئەوەی دڵنیا بن لەوەی کە شتەکان دەگۆڕێن. ئەمە ئەو دۆخە یاخییەی بوو کە لەنێو ئەو سەربازانەدا پەرەی دەسەند. لە کۆنفرانسی ١٩٤٣ی ئاڕاستەکەماندا، ئاماژەم بەوەدا، بۆ ئەوەی بابەتەکە بە شێوەیەکی ڕوونتر نیشان بدەم، کە دامەزراوەی سەربازی بە سوپای خۆیانی دەزانی، بەڵام لە ڕاستیدا، سەربازانی سوپای هەشتەم لە یاخیبووندا بوون. ئەمە ڕەنگدانەوەی پێشهاتە شۆڕشگێڕانەکان بوو لە سوپادا. ئەمە سوپای هەشتەمی ئێمە بوو بەو مانایەی کە دەگۆڕدرا. خەریک بوو ببێتە شۆڕشگێڕ و لە پرۆسەی ڕۆیشتندا بوو بۆ لای چینی کرێکاران.”

پرسی سەرکردایەتی

بەهۆی پەسەندکردنی سیاسەتی سەربازی پرۆلیتاری (Proletarian Military Policy)، کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) پێی وابوو کە ئەندامەکانی دەبێت بە ئەزموونی جەنگدا تێپەڕن لەگەڵ ئەندامانی تری چینەکەیان بەوەی کاتێک بانگهێشت دەکرێن بچنە ناو سوپاوە. بەڵام ئەگەر ئەمە بۆ هەموو ئەندامێتییەکە بەکاربهێنرایە، ئەوە مانای ئەوە بوو کە دەتوانن بڵاو ببنەوە و هیچ سەرکردایەتییەکی ڕاستەقینە دابین نەکەن، بۆیە ڕێکخراوەکە ڕێوشوێنی گرتەبەر بۆ پاراستنی کادرە سەرکردەکانی لە دەرەوەی هێزەکان.

بە سەرهەڵدانی جەنگی جیهانی دووەم، کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) چاوەڕێی ئەوەی دەکرد کە قەدەغە بکرێت، بۆیە بە شێوەیەکی کاتی چەند ئەندامێکی (تۆمی ڕیلی (Tommy Reilly)، جۆک هاستۆن (Jock Haston)، گێری هیڵی (Gerry Healy)، جۆن ویلیامز (John Williams) و جۆرج نۆسێدا (George Noseda)) بۆ دوبلین (Dublin) گواستەوە. زۆری نەخایاند ڕوون بووەوە کە گروپەکە ناچەوسێنرێتەوە، و کاغەزیان بۆ بڵاوکراوەکانیان بۆ تەرخان کرا.

بە دەستپێشخەری خۆیان، ئارسەر کارفۆرد (Arthur Carford)، کە وەک ڕێکخەرێک لە ناوەندی پشکنینی پزیشکی کاری دەکرد، کە لەوێ شیاوی سەربازگیری پێداچوونەوەی بۆ دەکرا، و سێ ئەندامی دیکە لە شێفێڵد (Sheffield) هەوڵیاندا کارت بدزن بۆ ئەوەی هەڵگری کارتەکە لە خزمەتی سەربازی بەهۆی هۆکاری پزیشکی بێبەش بکەن. هەر چواریان دەستگیرکران و لە دادگای دادوەرانی شێفێڵد (Sheffield Magistrates Court) تۆمەتبار کران بە “دزین، وەرگرتن، پیلانگێڕان بۆ دزین و پیلانگێڕان بۆ وەرگرتنی ئەم کارتانە، کە دواتر تۆمەتێکی پێنجەمیان بۆ زیادکرا کە ئەو کارانەیان ئەنجام داوە “بە مەبەستی یارمەتیدانی دوژمن”. بە درککردن بە جددییەتی ئەم تۆمەتانە (بەتایبەتی تۆمەتی پێنجەم کە سزای ٢٠ ساڵ زیندانی لەسەر بوو)، یەکێک لە تۆمەتباران، فرێد جاکسۆن (Fred Jackson)، بەرگری لە خۆی کرد و گوتی کە بەهۆی ئایدیا سیاسییەکانەوە، مەحاڵە ترۆتسکیستەکان (Trotskyists) شتێک بە ئەنقەست بکەن بۆ یارمەتیدانی ئەڵمانیای نازی (Nazi Germany)، ئەمەش بووە هۆی دەرنەچوونی بڕیاری تاوانباری لەسەر تۆمەتی پێنجەم. ئەو سزای ٢ ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندرا، و کارفۆرد (Carford) ١٨ مانگ، بەڵام، بە لەبەرچاوگرتنی بێبەرپرسیاریەتیی کردەوە سەرەتاییەکەیان، بۆ ساڵێک ڕێگریان لێکرا لەوەی پۆست لەناو کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) وەربگرن و پلەیان بۆ لایەنگر دابەزێندرایەوە. لەبارەی دوو تۆمەتباری دیکەوە، وارد (Ward) سزای ٦ مانگ زیندانی بەسەردا سەپێندرا و بیت (Beet) بێتاوان دەرچوو، بەڵام چونکە هەردووکیان لێدوانیان بۆ پۆلیس دابوو کە دەتوانێت کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) تێوە بگلێنێت، دەرکران.

چالاکییەکانی یەکێتییە بازرگانییەکان

کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) دەستی کرد بە ئاراستەکردن بەرەو یەکێتییە بازرگانییەکان، و بایەخی دابەزاند بۆ چوونە ژوورەوە بۆ ناو پارتی کرێکاران (Labour Party). دوای دەستنیشانکردنی ڕۆی تیەرس (Roy Tearse) وەک ڕێکخەری پیشەسازی (جێگەی گێری هیڵی (Gerry Healy) گرتەوە)، کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) لە ڕێگەی ئەوەوە بەشداری کرد لە دامەزراندنی لیژنەیەکی هاوپشتی بۆ پشتگیریکردنی کرێکارانی قوربانی بە ناوی لیژنەی کرێکارانی کلاید (Clyde Workers Committee) لە دوای ڕێکخراوە ڕەسەنەکە بە هەمان ناو کە لە کاتی جەنگی جیهانی یەکەمدا سەرکردایەتی ڕاپەڕینەکەی لە کلاید (Clyde) کردبوو. ئەم دەستەیە کۆنفرانسێکی لە گلاسگۆ (Glasgow) لە ٥-٦ی حوزەیرانی ١٩٤٣ بانگهێشت کرد، کە نوێنەری لە “ڕۆژئاوای ڕۆیدینگ (West Riding)ی یۆرکشایەر (Yorkshire)، نیوکاسڵ (Newcastle)، نۆتینگام (Nottingham)، هودەرزفیڵد (Huddersfield)، بارۆ (Barrow) و لەندەن (London)” بۆ هاتبوو و فیدراسیۆنی کرێکارانی تێکۆشەری (Militant Workers Federation) بە سکرتێری ڕۆی تیەرس (Roy Tearse) و نووسینگەکانی لە نۆتینگام (Nottingham) نزیک کارگەی شاهانەی تەقەمەنی (Royal Ordnance Factory) دامەزراند.

تا ساڵی ١٩٤٤، ئینتەرناسیۆنالی چوارەم (Fourth International) بۆی دەرکەوت کە کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL) زۆر کاریگەرترە و لە سیاسەتەکانی ئینتەرناسیۆنالی چوارەم (Fourth International) نزیکترە لە کۆمەڵەی سۆشیالیستی شۆڕشگێڕ (Revolutionary Socialist League) کە بۆتە کۆمەڵێک باڵی ناکۆک، بۆیە کۆنفرانسێکی یەکگرتوویی ڕێکخست. ئەمە پارتی کۆمۆنیستی شۆڕشگێڕی (Revolutionary Communist Party) بەرهەم هێنا، کە هەموو هەڵوێستەکانی کۆمەڵەی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International League – WIL)ی پەسەند کرد.

سەرچاوەکان

بەستەرە دەرەکییەکان

• ئەرشیفی بانگەوازی سۆشیالیستی (Socialist Appeal)، ڕۆژنامەی پارتی کۆمۆنیستی شۆڕشگێڕ (RCP) لە ماڵپەڕی بیل هانتەر (Bill Hunter)
• ئەرشیفی هەواڵەکانی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International News) لە ئەرشیفی ئینتەرنێتی مارکسی (Marxist Internet Archive)
• هەواڵەکانی نێونەتەوەیی کرێکاران (Workers’ International News)، تشرینی دووەمی ١٩٤٠

• پارتە سیاسییەکان لە ساڵی ١٩٣٧ دامەزران
• پارتە سیاسییەکان لە ساڵی ١٩٤٤ هەڵوەشێنرانەوە
• ڕێکخراوە ترۆتسکیستە (Trotskyist) هەڵوەشاوەکانی شانشینی یەکگرتوو
• دامەزراوەکانی ١٩٣٧ لە شانشینی یەکگرتوو
• هەڵوەشاندنەوەکانی ١٩٤٤ لە شانشینی یەکگرتوو