یەکگرتوویی: سەندیکایەکی بازرگانی لە ئەفریقای باشوور (Solidarity: A South African Trade Union)

یەکگرتوویی (Solidarity) سەندیکایەکی بازرگانییە لە ئەفریقای باشوور کە لە جیاتی ئەندامەکانی گفتوگۆ دەکات و ھەوڵ دەدات مافەکانی کرێکاران بپارێزێت. سەرەڕای ئەوەی زۆرجار سەندیکاکە لە پرسە سیاسییەکاندا بەشدارە، ھیچ ھێڵێکی سیاسی نییە و بە فەرمی پەیوەندی بە ھیچ پارتێکی سیاسییەوە نییە. یەکگرتوویی (Solidarity) سەندیکایەکی بازرگانییە لە چوارچێوەی نەریتی مەسیحییەتدا.

ئەندامەکانی بە شێوەیەکی سەرەکی، بەڵام نەک تەنھا، سپی پێستەکانی ئەفریقانەکانن. ئەمڕۆ، سەندیکاکە نزیکەی ١٣٥،٠٠٠ کرێکار نوێنەرایەتی دەکات کە لە نزیکەی ٨،٠٠٠ کۆمپانیا دامەزراون، لە کاتێکدا کە دەڵێت ئەندامەکانی بەپێی ڕەگەز پۆلێن ناکات، مەزەندە دەکات کە لە نێوان ٧٠ بۆ ٨٠ لەسەدی ئەندامەکانی سپی پێستن.

مێژوو

بنچینەکانی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٠٢، کاتێک کۆمەڵەی کانگەرانی ترانسڤاڵ (Transvaal Miners’ Association) لە کانەکان لە ویتواترسراند (Witwatersrand) دامەزرا. لە ساڵی ١٩١٣، بوو بە یەکێتی کرێکارانی کانەکان (Mine Workers’ Union)، و دواتر بوو بە گەورەترین لق لە کۆنفیدراسیۆنی کرێکارانی ئەفریقای باشوور (South African Confederation of Labour (SACOL))، کە سیستەمی ئاپارتایدی پشتیوانی دەکرد.

لە یەکەم گۆڕانکاریدا، کۆمەڵەی کانگەرانی ترانسڤاڵ (TMA) ھەڵوێستی توندی لە زنجیرەیەک “مانگرتنی پیشەسازی گەورە” وەرگرت و، وەک یەکێتی کرێکارانی کانەکان (Mine Worker’s Union) کە ناوی گۆڕدرا، لە ساڵی ١٩٢٢ ڕۆڵی سەرەکی ھەبوو لە “شۆڕشی ڕاند (Rand Revolt)”، کە تێیدا بۆ پاراستنی ھەلی کار بۆ سپی پێستەکانی ئەفریقای باشوور لەسەر حسابی کرێکارانی ڕەش پێست لە کانەکانی زێڕی ئەفریقای باشووردا جەنگا.

لە ساڵی ١٩٩٢دا کۆمەڵەی کرێکارانی ئەفریقای باشووری (SACOL) بەجێھێشت بۆ ئەوەی خۆی وەک یەکێتییەکی گشتی نوێ بکاتەوە، یەکێتی کرێکارانی کانەکان – یەکگرتوویی (MWU – Solidarity).

لە ساڵی ١٩٩٧، کاتێک سکرتێری گشتی ئێستای سەندیکاکە، فلیپ بویس (Flip Buys)، دەستنیشانکرا، سەندیکاکە لە دۆخێکی دارایی سەختدا بوو. بیروباوەڕە ڕاستڕەوە توندڕەوەکان کە پەیوەندییان بە سەندیکاکەوە ھەبوو بووە ھۆی دابەزینێکی بەرچاو لە ناوبانگ و ئەندامبوون: تەنھا نزیکەی ٣٠،٠٠٠ ئەندامی مابوو لەو قۆناغەدا. لە ساڵی ٢٠٠١دا، یەکێتی کرێکارانی ئەفریقای باشووری، دەنوێلونی (Denelunie)، کارویەرسونی (Karweiersunie) و بۆسبوو- ئێن پلانتاسیبەستوریسونی (Bosbou- en Plantasiebestuursunie)ی وەرگرت، و ناوی خۆی نا یەکگرتوویی (Solidarity). لە سەرەتای دەستبەکاربوونی فلیپ بویس (Flip Buys)ەوە، ئەندامبوون تا ساڵی ٢٠٠٩ بۆ زیاتر لە ١٣٠،٠٠٠ ئەندام بەرزبووەوە. سەندیکاکە زیاتر لە ١٧ نووسینگەی ھەیە لە سەرانسەری وڵاتدا و ستافێکی نزیکەی ٣٠٠ کەس خزمەت بە ئەندامەکان دەکەن.

یەکگرتوویی (Solidarity) لە ساڵی ٢٠٠٦ پەیوەندی بە کۆنفیدراسیۆنی یەکێتییەکانی کرێکارانی ئەفریقای باشوور (Confederation of South African Workers’ Unions (CONSAWU))ەوە کرد، بەڵام لە ساڵی ٢٠١١دا دیسان بەجێی ھێشت. لە ڕێگەی ئەم پەیوەندییەوە یەکگرتوویی (Solidarity) لە کۆنفیدراسیۆنی نێودەوڵەتی یەکێتییەکان (International Trade Union Confederation (ITUC)) نوێنەرایەتی دەکرێت.

سەرەتا یەکێتییەکی فرە نەتەوەیی – ھەرچەندە تەنھا سپی پێست بوو – ئەو ڕۆڵەی کە ئەو و دەستەی ئەفریقانەری زاڵ بەسەریدا وەک ڕێکخراوێکی کۆمەڵگەی مەدەنی گێڕاویەتی، بە درێژایی سەدەی ڕابردوو گۆڕاوە، ئەوەش بەرھەمی ھەردوو شەپۆڵی ئابووری و سیاسی بووە کە وڵاتی شوشتووەتەوە.

دادگاییکردن

لە ساڵی ٢٠١٣دا، یەکگرتوویی (Solidarity) سکاڵای لەسەر بەشی چاکسازی کردنی ڕەفتار تۆمار کرد لە جیاتی یەک سپی پێست و چوار کارمەندی ڕەنگاوڕەنگ لە چاکسازییەکانی کیپ ڕۆژئاوا (Western Cape) کە بانگەشەی ئەوەیان دەکرد کە بەھۆی سیاسەتی یەکسانی دامەزراندنی بەشەکەوە پلەیان بەرز نەکراوەتەوە. دواتر پێنج داواکاری دیکە بۆ کەیسەکە زیادکران.

ئەی ئێن سی (ANC) لە کیپ ڕۆژئاوا (Western Cape) سکاڵاکەی بە “ھێرشێک بۆ سەر یەکسانی دامەزراندن” ناوبرد، و تۆمەتی ئەوەی خستە پاڵ داواکاران کە “دوژمنایەتی ڕەگەزی لە نێوان ئەفریقییەکان و ڕەنگاوڕەنگەکاندا دروست دەکەن”.

چالاکییە زیادەکان

“بزوتنەوەی یەکگرتوویی (Solidarity Movement)” لە سەندیکای بازرگانییەکەوە سەرچاوەی گرتووە و چەندین ڕێکخراو لەخۆ دەگرێت.

دەستی یارمەتی یەکگرتوویی (Solidarity Helping Hand)

دەستی یارمەتی یەکگرتوویی (Solidarity Helping Hand) ڕێکخراوێکی بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتییە کە، سەرەڕای ئەوەی لەلایەن یەکگرتووییەوە (Solidarity) دەستی پێکردووە، یەکەیەکی سەربەخۆیە کە بە تەنیا کاردەکات، جیاواز لە سەندیکاکە. بەڵام ھەرچۆنێک بێت پاڵپشتی دارایی لە ئەندامانی سەندیکاکە وەردەگرێت. وەک کۆمپانیای بەشی ٢١ (قازانج نەویست) تۆمار کراوە. بە شێوەیەکی تایبەت سەرنج دەخاتە سەر پشتگیریکردنی ئەو کۆمەڵگایانەی کە دەستیان بە پاڵپشتی دەوڵەت سنووردارە. ئەو دوو بوارەی کە دەستی یارمەتی تێیدا بە چڕی کاردەکات پرتۆریا (Pretoria) و دەوروبەری و کیپ تاونن (Cape Town). سەرەڕای ئەوەش، دەستی یارمەتی بە چالاکی فراوانتر دەبێت بۆ زۆر بواری دیکە. تا مانگی حوزەیرانی ٢٠١٠، ٣٢ لقی ناوچەیی بچووکتری دیکە لە سەرانسەری وڵاتدا ھەبوون. دەستی یارمەتی سەرنج دەخاتە سەر یارمەتیدانی ئەو کەسانەی کە بە زمانی ئەفریقی قسە دەکەن، بەڵام بەبێ ئەوەی کەسانی سەر بە گروپە کلتورییەکانی دیکە فەرامۆش بکات.

ئافری فۆرەم (AfriForum)

ئافری فۆرەم (AfriForum)، دەستپێشخەرییەکی سەربەخۆی یەکگرتوویی (Solidarity)، ڕێکخراوێکە لە ئەفریقای باشوور کە پەیوەندی بە سەندیکای یەکگرتوویی (Solidarity)ەوە ھەیە. لە ساڵی ٢٠٠٦ دامەزراوە بۆ ھاندانی دەستپێکردنەوەی بەشداریکردنی ئەفریقانەکان و کەمینەکانی دیکە لە بوارە گشتییەکاندا. ھاندەری پاراستنی کلتوری ئەفریقانەکانە، و دژی گۆڕینی ناوەکانی شەقامەکان و کردەوەی ڕاستکردنەوە وەستاوەتەوە. ئافری فۆرەم (AfriForum) مشتومڕێکی بەرچاوی وروژاندووە بەھۆی بیروباوەڕەکانی، بە تایبەتی نکۆڵیکردن لەوەی کە ئاپارتاید تاوانێک بووە دژی مرۆڤایەتی، سەرەڕای ئەوەش کە نا ئەخلاقی بوو.

بەپێی قسەی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ئافری فۆرەم (AfriForum)، کالی کریێل (Kallie Kriel)، ئافری فۆرەم (AfriForum) دەستپێشخەرییەکی مافەکانی مەدەنییە بۆ کۆکردنەوەی کۆمەڵگەی مەدەنی و بە تایبەتی کۆمەڵگە کەمینەکان، بە مەبەستی بەشداریکردن لە گفتوگۆی دیموکراسیدا. کریێل (Kriel) زیاتر ڕایگەیاند کە ئافری فۆرەم (AfriForum) دەیەوێت ھاوسەنگی لە ئەفریقای باشوور بەدەست بھێنێت. “دیموکراسی ڕاستەقینە پێویستی بە دەنگی جێگرەوە ھەیە بۆ ئەوەی سەرکەوتوو بێت. لە کاتێکدا ئێمە پارتێکی سیاسی نین، بیرۆکە و پێشنیاری جێگرەوە دەدەین، لەو شوێنەی کە گونجاو بێت، بۆ ھەڵوێستی حکومەت”. بانگەشەی ئافری فۆرەم (AfriForum) بۆ ئەوەی ڕێکخراوێکی مافەکانی مەدەنییە لە میدیای ئەفریقای باشووردا خراوەتە ژێر پرسیارەوە، و میدیای ئەفریقای باشوور و نێودەوڵەتی زۆرجار ئافری فۆرەم (Afriforum) وەک ناسیۆنالیستێکی سپی پێست یان گروپێکی باڵادەستی سپی پێست وەسف دەکەن.

سۆل-تێچ (Sol-Tech)

لە ساڵی ٢٠٠٧دا یەکگرتوویی (Solidarity) کۆلێژێکی تەکنیکی زمانی ئەفریقانی لە سەنتوریۆن (Centurion) بە ٣ مامۆستا و ٦٤ خوێندکار دەستپێکرد. بەپێی قسەی ئەوان ئەمە وەڵامێک بوو بۆ سیاسەتەکانی حکومەتی ئەی ئێن سی (ANC) کە گوایە ڕەگەزپەرستانەیە کە گوایە جیاکاری دەکات دژی سپی پێستەکانی ئەفریقانەکان و زمانی ئەفریقییەکەیان، و لە چاوی ئەواندا بۆ ئەوەی گەنجانی ئەفریقانەکان بتوانن لە ئەفریقای باشووردا لەگەڵ ئەو شارەزایییە ڕاستەکاندا داھاتوویان ھەبێت.

پێشوازییەکە تێکەڵ بوو لەگەڵ سیاسەتمەداری ئەی ئێن سی (ANC) پانیازا لێسوفی (Panyaza Lesufi) کە بە ھێمای “ڕق لێبوونەوەی یەکگرتوویی (Solidariteit) لە ئەفریقای باشووری دیموکراتی” و “سووکایەتی بە زۆرینەی زۆری گەلەکەمان” ناوبرد. لە کاتێکدا سۆوێتان (Sowetan) وتی، “دامەزراندنی کۆلێژێکی زمان ئەفریقانی دەبێت ستایشی بکرێت وەک نموونەیەک بۆ دەستێوەردانی کۆمەڵگەیی چالاک بۆ چارەسەرکردنی پێویستییەکی کۆمەڵایەتی نەک چاوەڕێ بکەین حکومەت دابینی بکات”.

کۆلێژی سۆل-تێچ (SolTech) ڕاھێنان بە گەنجان دەکات لە بوارە تەکنیکییەکاندا وەک میکانیکی ئۆتۆمبێل، ئەلیکترۆنی، فیتینگ و وەرچەرخان. کۆلێژەکە بانگەشەی ئەوە دەکات کە ٩٤.٧٪ی خوێندکارەکانیان دوای خوێندنەکەیان پێشنیاری دامەزراندنیان پێ دەگات.

لە ١ی شوباتی ٢٠٢١، کۆلێژەکە کەمپە نوێیەکەی بە ٣٠٠ ملیۆن ڕاند بۆ ٣٠٠٠ خوێندکار لە پرتۆریا (Pretoria) کردەوە.

سکرتێرە گشتییەکان

1902: دەبلیو. ماتەر (W. Mather)

1903: ئێس. دەبلیو. فورسی (S. W. Fursey)

1904: جەی. وود (J. Wood)

1907: ئێم. ترویک (M. Trewick)

1908: تۆم ماتیوس (Tom Matthews)

1915: جەیمس فۆرێستەر-براون (James Forrester-Brown)

1921: پێرسی فیشەر (Percy Fisher)

1922: جەی. کۆوان (J. Cowan)

1922: ئی. ئێس. ھێندریکسز (E. S. Hendriksz)

1923: دەبلیو. پرایس (W. Price)

1925: ئێم. دون (M. Dunne)

1926: جەی. سی. مێدۆ (J. C. Medo)

1929: ئێچ. دەی (H. Day)

1930: ئێم. جەی. دو پلێسیس (M. J. du Plessis)

1931: ؟

1933: پیت ھارمس (Piet Harms)

1935: چارڵز ھاریس (Charles Harris)

1940: فرێد کوککوک (Fred Kukkuk)

1941: بێرتی برۆدریک (Bertie Brodrick)

1948: دان ئێلیس (Daan Ellis)

1963: ئێدی گروندلینگ (Eddie Gründling)

1967: ئاری پاولوس (Arrie Paulus)

1987: پیت ئونگێرەر (Peet Ungerer)

1997: فلیپ بویس (Flip Buys)

سەرچاوەکان

بەستەرە دەرەکییەکان

• بلۆگی یەکگرتوویی (Solidarity’s Blog)
• وێب سایتی ئافری فۆرەم (AfriForum’s website) بەردەستە بە زمانەکانی ئەفریقانی و ئینگلیزی
• وێب سایتی دەستی یارمەتی یەکگرتوویی (Solidarity Helping Hand’s website) بەردەستە بە زمانەکانی ئەفریقانی و ئینگلیزی
• وێب سایتی سۆل-تێچ (Sol-Tech’s website) بەردەستە بە زمانەکانی ئەفریقانی و ئینگلیزی
• وێب سایتی ئێکسپرێس پێرسۆنێل (Express Personnel’s website) بەردەستە بە زمانی ئینگلیزی
• وێب سایتی پەیمانگای لێکۆڵینەوەی دەستووری و یاسای کار (Institute for Constitutional and Labour Law Studies’ website) بەردەستە بە زمانەکانی ئەفریقانی و ئینگلیزی
• وێب سایتی ئافرینیتوێرک (Afrinetwerk’s website) بەردەستە بە زمانەکانی ئەفریقانی و ھۆڵەندی
• وێب سایتی کۆنسواو (Consawu’s website) بەردەستە بە زمانی ئینگلیزی
• وێب سایتی ئای تی یو سی (ITUC’s website) بەردەستە بە زمانەکانی ئینگلیزی، ئەڵمانی، فەرەنسی و ئیسپانی

خوێندنەوەی زیاتر

• ڤیسەر، دەبلیو پی. ٢٠٠٢. فان ئێم دەبلیو یو تا یەکگرتوویی (Solidariteit); گێشیدینیس ڤان دی مینڤێرکێرسونی، ١٩٠٢ تا ٢٠٠٢.
• ڤیسەر، دەبلیو پی. ٢٠٠٦. لە ئێم دەبلیو یو وە بۆ یەکگرتوویی (Solidarity)؛ یەکێتییەکی بازرگانی خۆی نوێ دەکاتەوە. گۆڤاری ئەفریقای باشووری پەیوەندییەکانی کار، ٣٠(٢)، ٢٠٠٦، ل. ١٩–٤١
• ھێرمان، دێرک. ٢٠٠٧. ئیمپراتۆری ڕووت؛ بۆچی کردەوەی ڕاستکردنەوە سەرکەوتوو نەبوو. ماڵی کتێبی پرۆتیا. (سەرەتا بە زمانی ئەفریقانی وەک: دی کیزێر ئیز کاڵ; ھویکۆم ڕێگستێلێندە ئەکسی میسلیک ھێت بڵاوکرایەوە.)

• کۆنفیدراسیۆنی یەکێتییەکانی کرێکارانی ئەفریقای باشوور
• یەکێتییە بازرگانییەکان لە ساڵی ١٩٠٢ دامەزراون
• یەکێتییە بازرگانییەکان لە ئەفریقای باشوور
• یەکێتییە بازرگانییە مەسیحییەکان
• یەکێتییە گشتییەکان